Chứng ngủ rũ: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và phòng ngừa

Nếu không được điều trị đúng cách và kịp thời, ngủ rũ có thể gây ra những hậu quả không mong muốn cho hệ thần kinh tổng thể.

Chứng ngủ rũ là gì?

Chứng ngủ rũ là tình trạng não không thể kiểm soát khả năng ngủ hoặc tỉnh táo của bạn. Những người mắc phải tình trạng này thường buồn ngủ vào ban ngày cùng với các triệu chứng mệt mỏi, thiếu tập trung…

Các triệu chứng phổ biến của bệnh ngủ rũ

Bệnh ngủ rũ có thể khiến bạn cảm thấy tồi tệ hơn khi mới mắc bệnh, dưới đây là một số triệu chứng chính của bệnh:

Buồn ngủ đột ngột, không kiểm soát vào ban ngày

Người mắc chứng ngủ rũ có thể gặp phải cảm giác buồn ngủ đột ngột và không có dấu hiệu báo trước, thậm chí ở trong các tình huống thông thường như khi đang làm việc, nói chuyện hoặc lái xe.

Hội chứng ngủ rũ gây ra “ngủ gà ngủ gật”, mất tỉnh táo vào ban ngày

Mất trương lực cơ đột ngột

Tình trạng này gây ra nói ngọng hoặc yếu hầu hết các nhóm cơ. Cơ thể có thể bị yếu đi, từ nhẹ nhàng như run rẩy cơ bắp đến nặng hơn là ngã gục. Các triệu chứng có thể kéo dài đến vài phút. Mất trương lực cơ thông thường được kích thích bởi các cảm xúc tích cực như tiếng cười, phấn khích… Một số ít trường hợp mất trương lực cơ do sợ hãi, bất ngờ, tức giận quá mức.

Một số người mắc chứng ngủ rũ có thể trải qua 1 – 2 đợt tê liệt mỗi năm.

Bị tê liệt khi ngủ

Khi thức dậy hoặc lúc ngủ, người mắc hội chứng ngủ rũ có thể trải qua tình trạng tê liệt cơ bắp (không thể cử động hoặc nói chuyện) trong một khoảng thời gian ngắn. Điều này trong dân gian còn hay gọi là bóng đè, có thể gây ra sự kinh hoàng và sợ hãi cho người bệnh.

Ảo giác khi ngủ

Đây là trạng thái khi người bệnh có những trải nghiệm ảo giác trong giai đoạn chuyển đổi giữa thức và ngủ, thường xảy ra cùng với tình trạng tê liệt cơ bắp.

Những thay đổi trong giấc ngủ chuyển động mắt nhanh (REM)

Giấc ngủ REM là thời điểm hầu hết các giấc mơ xảy ra. Thông thường, mọi người bước vào giấc ngủ REM từ 60 đến 90 phút sau khi chìm vào giấc ngủ. Nhưng những người mắc chứng bệnh ngủ rũ thường chuyển sang giấc ngủ REM nhanh hơn, trong vòng 15 phút sau khi chìm vào giấc ngủ. Giấc ngủ REM cũng có thể xảy ra bất cứ lúc nào trong ngày.

Ngoài ra, bệnh ngủ rũ còn có thể kèm theo các triệu chứng khác như mất trọng lực, gặp khó khăn trong việc tập trung và tăng cảm giác đói.

Nguyên nhân của chứng ngủ rũ

Nguyên nhân cụ thể gây ra chứng ngủ rũ hiện vẫn chưa được tìm ra, nhưng có một số yếu tố có thể góp phần kích hoạt sự phát triển của bệnh này:

• Di truyền: Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng có một liên kết di truyền, trong đó người có người thân bị chứng ngủ rũ có khả năng mắc hội chứng này, khả năng di truyền khoảng 1-2%.

• Rối loạn miễn dịch: Một số nghiên cứu cho thấy, chứng ngủ rũ có thể liên quan đến sự rối loạn trong hệ thống miễn dịch. Hệ miễn dịch rối loạn đến từ việc cơ thể tạo ra các tế bào miễn dịch nhưng chúng tấn công nhầm vào các tế bào thần kinh chịu trách nhiệm cho việc kiểm soát giấc ngủ và thức dậy.

• Trong một số trường hợp, chứng ngủ rũ có thể liên quan đến việc tiếp xúc với vi-rút cúm lợn (cúm H1N1) hoặc một dạng vắc xin H1N1 nhất định. Vắc-xin này đã được tiêm ở Châu Âu.

• Sự suy giảm hàm lượng hypocretin: Hypocretin (hay còn gọi là orexin) là một hợp chất hóa học trong não chịu trách nhiệm kiểm soát giấc ngủ và thức dậy. Người bị chứng ngủ rũ thường có sự suy giảm đáng kể về hàm lượng hypocretin trong cơ thể.

• Tác động môi trường và căng thẳng: Người thường xuyên căng thẳng, động kinh, hoặc việc thay đổi thời gian ngủ cũng có thể kích hoạt các triệu chứng của bệnh ngủ rũ.

• Yếu tố hormone: Các thay đổi trong hormone cũng có thể góp phần vào phát triển chứng ngủ rũ. Ví dụ, thời kỳ dậy thì và thai kỳ có thể là những giai đoạn mà triệu chứng chứng ngủ rũ trở nên trầm trọng hơn.

Căng thẳng, áp lực tinh thần cũng có thể khiến bạn có nguy cơ mắc bệnh ngủ rũ

Mặc dù đã có những tiến bộ trong việc hiểu về nguyên nhân của chứng ngủ rũ, nhưng bệnh vẫn còn nhiều khía cạnh chưa được giải đáp hoàn toàn. Nếu bạn hoặc ai đó có nghi ngờ mắc hội chứng ngủ rũ, nên chủ động thăm khám sức khỏe và điều trị thích hợp.

Tác hại của bệnh ngủ rũ

Bệnh ngủ rũ khiến người bệnh mất kiểm soát giấc ngủ và không tỉnh táo. Nếu bệnh kéo dài có thể gây ra một số tác hại như:

• Tác động đến cuộc sống hàng ngày: Người bị bệnh ngủ rũ thường trải qua cảm giác buồn ngủ một cách không thể kiểm soát và không có thời gian cố định. Điều này có thể ảnh hưởng đến hoạt động hàng ngày như công việc, học tập và giao tiếp xã hội.

• Nguy cơ tai nạn giao thông: Khi chứng ngủ rũ “ập đến” có thể bị đột ngột mất tỉnh táo và rơi vào giấc ngủ ngay cả khi đang tham gia giao thông hoặc lái xe. Điều này làm tăng nguy cơ gây tai nạn giao thông nguy hiểm cho bản thân và người khác.

• Rơi vào trạng thái mệt mỏi, sợ hãi khi không thể kiểm soát được việc tự mình rơi vào giấc ngủ.

• Khả năng học tập và làm việc bị hạn chế: Cơn buồn ngủ không tự chủ có thể làm mất tập trung và khả năng làm việc của người bệnh. Diễn biến bệnh kéo dài có thể ảnh hưởng đến khả năng nắm bắt kiến thức mới và tiến bộ trong sự nghiệp.

• Suy giảm phong độ và sự tự tin: Do cơn buồn ngủ xuất hiện đột ngột, người bệnh dễ rơi vào tình trạng kém tỉnh táo và giảm khả năng kiểm soát giấc ngủ, nên người bệnh ngủ rũ có thể trở nên tự ti và thiếu tự tin khi phải đối mặt với người khác.

Tóm lại, bệnh ngủ rũ có thể gây ra nhiều tác hại đáng kể cho khả năng hoạt động hàng ngày, sức khỏe tâm lý và xã hội, cũng như chất lượng cuộc sống tổng thể của người bệnh. Điều quan trọng là đề xuất và tuân thủ kế hoạch điều trị từ chuyên gia y tế để giảm thiểu các tác hại này.

Cách chẩn đoán hội chứng ngủ rũ

Để chẩn đoán chính xác người bệnh có phải đang mắc bệnh ngủ rũ không, đòi hỏi bệnh nhân phải ở lại qua đêm tại trung tâm y tế để bác sĩ tiến hành phân tích giấc ngủ sâu.

Bác sĩ sẽ chẩn đoán chứng ngủ rũ và xác định mức độ nghiêm trọng dựa trên:

• Lịch sử giấc ngủ: Lịch sử giấc ngủ chi tiết có thể giúp chẩn đoán tình trạng bệnh chính xác hơn. Đồng thời, bạn có thể cần hoàn thành các câu hỏi như: mức độ buồn ngủ, khả năng ngủ quên vào những thời điểm nào trong ngày…

• Ghi lại chi tiết giấc ngủ trưa trong một hoặc hai tuần để các bác sĩ tiến hành so sánh kiểu ngủ của bạn có thể liên quan như thế nào đến mức độ tỉnh táo của bạn.

• Thử nghiệm địa kỹ thuật: Thử nghiệm này đo tín hiệu trong khi ngủ bằng cách sử dụng đĩa kim loại phẳng gọi là điện cực đặt trên da đầu của bệnh nhân. Đối với bài kiểm tra này, bệnh nhân cũng cần qua đêm tại cơ sở y tế. Bài kiểm tra có thể đo sóng não, nhịp tim và hơi thở, đồng thời ghi lại chuyển động của chân và mắt của người bệnh.

• Kiểm tra độ trễ giấc ngủ: Bài kiểm tra này đo thời gian bạn chìm vào giấc ngủ trong ngày. Bạn sẽ được yêu cầu ngủ bốn hoặc năm giấc ngủ ngắn tại trung tâm chăm sóc giấc ngủ. Mỗi giấc ngủ ngắn cần cách nhau hai giờ. Các chuyên gia sẽ quan sát kiểu ngủ của bạn. Những người mắc chứng ngủ rũ dễ dàng chìm vào giấc ngủ và chuyển động mắt nhanh (REM) một cách nhanh chóng.

• Xét nghiệm di truyền: Đôi khi, xét nghiệm di truyền có thể được thực hiện để xem liệu bạn có nguy cơ mắc chứng ngủ rũ loại 1 hay không. Để làm xét nghiệm này, bác sĩ đề nghị chọc dò tủy sống làm kiểm tra mức độ hypocretin trong dịch tủy sống.

Thăm khám, chữa trị từ sớm giúp nguy cơ bệnh chuyển biến nặng hơn

Cách điều trị chứng ngủ rũ

Ngủ rũ là một tình trạng mạn tính và thường yêu cầu điều trị lâu dài để kiểm soát tình trạng. Điều này có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và tài chính của người bệnh.

Hiện nay, chưa có cách chữa trị chứng ngủ rũ, nhưng thuốc và thay đổi lối sống có thể giúp bạn kiểm soát các triệu chứng.

Điều trị bằng thuốc

Thuốc điều trị chứng ngủ rũ bao gồm:

Thuốc kích thích hệ thần kinh trung ương

• Những thuốc chống trầm cảm như nortriptyline, imipramine và clomipramine là phương pháp điều trị chính, giúp người mắc chứng ngủ rũ tỉnh táo vào ban ngày. Modafinil hoặc armodafinil là 2 loại thuốc không gây nghiện, không tạo ra cảm giác hưng phấn như các chất kích thích cũ. Tác dụng phụ không phổ biến là đau đầu, buồn nôn hoặc lo lắng.

• Solriamfetol và pitolisant là những chất kích thích mới hơn được sử dụng cho chứng ngủ rũ. Pitolisant cũng có thể hữu ích cho chứng mất trương lực cơ.

• Một số người cần điều trị bằng methylphenidate, amphetamine. Những loại thuốc này có hiệu quả nhưng có thể khiến người bệnh lệ thuộc thuốc. Chúng có thể gây ra tác dụng phụ như hồi hộp và nhịp tim nhanh.

Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine hoặc thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc.

• Những loại thuốc này ức chế giấc ngủ REM để giúp giảm bớt các triệu chứng của chứng mất trương lực, ảo giác và tê liệt khi ngủ. Venlafaxine, fluoxetine và sertraline là các loại thuốc tiêu biểu. Tuy nhiên, tác dụng phụ có thể bao gồm tăng cân, mất ngủ và các vấn đề về tiêu hóa.

Thuốc chống trầm cảm ba vòng

• Có thể điều trị chứng mất trương lực, nhưng chúng có thể gây ra tác dụng phụ như khô miệng và chóng mặt.

• Nhóm thuốc Natri oxybate và muối oxybate có tác dụng tốt trong việc làm giảm tình trạng ngủ rũ. Thuốc này cũng giúp cải thiện giấc ngủ vào ban đêm, hỗ trợ kiểm soát cơn buồn ngủ ban ngày. Một lưu ý quan trọng là nhóm thuốc này có tác dụng phụ nghiêm trọng như buồn nôn, đái dầm và mộng du. Kết hợp với các loại thuốc ngủ, thuốc giảm đau có chất gây mê hoặc rượu có thể dẫn đến khó thở, hôn mê và tử vong.

Các nhà khoa học đang nghiên cứu các phương pháp điều trị tiềm năng khác cho chứng ngủ rũ. Các loại thuốc đang được nghiên cứu bao gồm những loại thuốc nhắm vào hệ thống hóa học hypocretin, liệu pháp miễn dịch…

Xây dựng lối sống lành mạnh

Thay đổi lối sống rất quan trọng trong việc kiểm soát các triệu chứng chứng ngủ rũ. Giấc ngủ có thể ổn định hơn nếu bạn có thói quen như sau:

• Đi ngủ và thức dậy vào cùng một thời điểm mỗi ngày, kể cả cuối tuần.

• Lên kế hoạch cho những giấc ngủ ngắn đều đặn trong ngày, không quá 30 phút. Việc ngủ trưa ngắn có thể làm giảm cơn buồn ngủ từ 1 đến 3 giờ.

• Tránh nicotin và rượu. Đặc biệt là không sử dụng những chất này vào ban đêm, vì có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng ngủ rũ.

• Lên kế hoạch tập thể dục vừa phải, thường xuyên ít nhất 5 ngày mỗi tuần và cách 4 đến 5 giờ trước khi đi ngủ. Thói quen này có thể giúp bạn ngủ ngon hơn vào ban đêm và cảm thấy tỉnh táo hơn vào ban ngày.

Ngủ đúng giờ, đủ thời lượng giúp hạn chế ngủ rũ vào ban ngày

Cách phòng ngừa chứng ngủ rũ

Chứng ngủ rũ mạn tính mang đến nhiều phiền toái cho người bệnh, vì vậy, mỗi người nên phòng ngừa chứng ngủ rũ từ sớm bằng cách:

• Thực hiện thói quen sống lành mạnh như hướng dẫn bên trên giúp cân bằng chu kỳ giấc ngủ của bạn.

• Giảm căng thẳng và áp lực mỗi ngày xuống mức tối thiểu. Khi cơ thể “khó ở”, hãy nghĩ đến các hoạt động yoga, thiền, tập thể dục, hoặc các hoạt động thư giãn hữu ích khác.

• Tạo môi trường ngủ thoải mái, yên tĩnh và mát mẻ. Tắt đèn và tránh sử dụng điện thoại di động, máy tính bảng hoặc thiết bị điện tử khác trước khi đi ngủ.

• Ăn một chế độ ăn cân đối và lành mạnh có thể ảnh hưởng tích cực đến chất lượng giấc ngủ và sức khỏe tổng thể.

• Tránh việc lái xe hoặc thực hiện các công việc nguy hiểm khi cảm thấy buồn ngủ. Nếu bạn cảm thấy buồn ngủ hoặc mất tập trung khi lái xe hoặc làm các công việc nguy hiểm, hãy tìm nơi an toàn để dừng lại và nghỉ ngơi.
• Nếu bạn nghi ngờ mình có triệu chứng chứng ngủ rũ, không tự chẩn đoán hay tự điều trị mà nên sớm đi thăm khám tại các cơ sở y tế.

Hy vọng các thông tin hữu ích trong bài viết này đã giải đáp một phần thắc mắc của bạn về chứng ngủ rũ, cũng như những biện pháp phòng ngừa hữu ích để ngăn ngừa và cải thiện vấn đề này. Khi xuất hiện các dấu hiệu của rối loạn giấc ngủ việc điều trị kịp thời là điều cần thiết để ngăn chặn những biến chứng tiềm tàng đối với sức khỏe.